Frankenstein, Mary Shelley – Historia oryginalna

Doświadczenia ostatnich lat nauczyły mnie, że warto sięgać po oryginalne źródła, z których wyewoluowały popularne elementy współczesnej popkultury. Po obejrzeniu wszystkich tych filmów o dystopiach, dobrze jest w końcu przeczytać „Rok 1984” Orwella, „Nowy wspaniały świat” Huxleya czy „451 stopni Fahrenheita” Bradbury’ego. Po tych lekturach na „Equilibrium” patrzy mi się po prostu inaczej*. Jakiś czas temu sięgnąłem też po literacki oryginał „Dr. Jekylla i pana Hyde’a”. A teraz przyszła pora, by poznać – jak to się teraz komiksowo mówi – „origin story” innego z popkulturalnych monstrów. Padło na absolutnego klasyka, czyli… Frankensteina. Czy może poprawniej: na potwora stworzonego przez Frankensteina.

W popkulturze od dawna utarło się, że Frankenstein to imię potwora stworzonego z ludzkich szczątków przez szalonego naukowca. Część z Was pewnie zdaje sobie z tego sprawę, dla części to będzie nowość – otóż, Frankenstein w rzeczywistości był owym szalonym naukowcem, a na imię było mu Wiktor. Stworzone przez niego monstrum, w przypadku którego sam proces twórczy był opisany naprawdę szczątkowo, tak naprawdę nigdy nie dorobił się własnego imienia. Przez cały czas trwania akcji powieści Mary Shelley ten klasyczny potwór został, tak naprawdę, nienazwany.

Wiele mitów, którymi obrósł nasz pozszywany bohater, zostało wykreowanych przez pierwsze hollywoodzkie ekranizacje, mające z oryginałem umiarkowany związek. Potwór Frankensteina był, owszem, szpetny. Intelektem swym przewyższał jednak znacząco większość prostych ludzi, spokojnie dorastając do poziomu wyższej klasy średniej. Podczas swej podróży ku odkupieniu czytał książki historyczne o powstaniu i upadku imperiów, interesował się filozofią i uczył się rozumieć świat ludzi, do którego wszedł w dosyć niesztampowy sposób. Niestety, jego parszywa warstwa wierzchnia kompletnie niweczyła jego szanse na akceptację społeczną. I to właśnie ów brak zrozumienia, przytulenia, miłości i ciepła domowego ogniska zmienił go w niepowstrzymanego mordercę, gotowego do wszelkich poświęceń, byle tylko upodlić swego twórcę.

Tak w rzeczywistości ma się fabuła literackiego pierwowzoru tej klasycznej historii. A jak się to czyta? Cóż, ciężko, nawet bardzo ciężko. Mary Shelley napisała swój jedyny bestseller w okolicy roku 1820, czyli jej opowieść ma aktualnie 200 lat na karku. W swej istocie to świetna powieść o ówczesnych lękach społecznych. Tak jak my się obawiamy dziś klonowania i sztucznej inteligencji, tak autorka i ludzie jej współcześni obawiali się… sekcji zwłok i elektryczności. I choć owa otoczka jest szczerze fascynująca, tak sam warsztat pisarski zdawał mi się być jeszcze bardziej odległy czasoprzestrzennie od owego lęku przed wykładaniem organów do miseczek w prosektorium.

„Frankenstein” to opowieść w opowieści, w opowieści. W opowieści. I nie, to nie jest tak figura retoryczna z mojej strony – naprawdę mamy do czynienia z poczwórną „opowieścio-cepcją”. Zaczynamy od czytania listów niejakiego kapitana Waltona, który w czasie trwania swej podróży spotyka Wiktora Frankensteina. I zaczyna spisywać jego historię. Czyli mamy pierwszą opowieść w opowieści. Następnie Wiktor zaczyna przytaczać historię z perspektywy potwora – to już „opowieść w opowieści, w opowieści”. Na deser zostaje nam monstrum, zdające sprawozdanie z perspektywy jednego z napotkanych wieśniaków. Na szczęście, wieśniak już nie dołożył do tego przekładańca kolejnej warstwy opowieści od siebie.

To tylko jedna z komplikacji w przyswajaniu treści powieści Mary Shelley. Sam największy problem miałem z konstrukcją dialogów, które składały się głównie opisu emocji bohaterów. Do tego dochodziła narracja, która gdzieś w trzech-czwartych również skupiała się tylko i wyłącznie na owych przeżyciach wewnętrznych. Wiktor to mdlał ze strachu, to gorszył się na myśl o stworzonej przez siebie potworności, to znów czuł szczęście na myśl o swej przybranej siostrze, z którą niedługo miał wziąć ślub. Tak, naprawdę miał wziąć ślub z przybraną siostrą. Jego rodziców bardzo ten fakt cieszył.

Choć nie byłą to lekka lektura, cieszę się, że się za nią zabrałem. To niesamowite, jak z liczącej 200 lat powieści wyewoluował współczesny Frankenstein (tudzież potwór Frankensteina). Zaskoczyło mnie też, jak film z Robertem De Niro sprawnie operował materiałem źródłowym, tworząc bardzo ciekawą adaptację pracy Shelley. Zresztą, będę musiał sobie teraz ów film odświeżyć, żeby przekonać się, jak wiele twórcy dołożyli od siebie – mocno mnie to ciekawi. Następny w kolejce do poznania w swej oryginalnej wersji jest u mnie Dracula. Powieść Brama Stokera jest dobre 80 lat młodsza, więc może będzie też bardziej przystępna.

*Dokładniej rzecz ujmując, to dla mnie taki „Bradbury z katanami”. Wszystko z katanami jest fajniejsze.